უფროსი ლეიტენანტი ფიოდორ ილჩენკო თვალყურს ადევნებდა ცენტრალურ უნივერმაღს სადამკვირვებლო პუნქტიდან, სადაც გამთენიიდან სასტიკი ბრძოლა მიმდინარეობდა: 38-ე მოტორიზებული ბრიგადის ჯარისკაცები მეთოდურად ახშობდნენ გერმანელების საცეცხლე წერტილებს, რომლებიც თავს იცავდნენ ამ მასიურ შენობაში. ვერმახტის ჯარისკაცები მთელი ძალით უწევდა წინააღმდეგობას წითელ არმიას, აფეთქებები და სროლები სულ უფრო და უფრო ნაკლებად ისმოდა – ტყვია-წამალი ერთი საათზე მეტი ბრძოლისათვის არ რჩებოდა. დაახლოებით დილის შვიდ საათზე, ილჩენკომ ფანჯარაში ოფიცერი, რომელიც თეთრ დროშას აფრიალებდა.
იმ მომენტში წითელი არმიის უფროსმა ლეიტენანტმა ჯერ კიდევ არ იცოდა, რომ ის გახდა მოვლენის პირველი მოწმე, რომელმაც შეცვალა დიდი სამამულო ომის მიმდინარეობა. ზუსტად 75 წლის წინ, 1943 წლის 31 იანვარს, მე-6 არმიის მეთაურმა, ფელდმარშალმა ფრიდრიხ პაულუსმა, ნაცისტური გერმანიის საბჭოთა კავშირზე თავდასხმის გეგმის ერთ-ერთმა მთავარმა ავტორმა, კაპიტულაცია გამოაცხადა სტალინგრადში. ამ სტატიაში მოგიყვებით იმ ისტორიული დილის მოვლენების შესახებ.
ბოლო დაწინაურება
იანვრის შუა რიცხვებისთვის სტალინგრადის მე-6 არმიის პოზიცია უიმედოდან კრიტიკულში გადაიქცა. გერმანულმა შენაერთებმა და ფორმირებებმა, რომლებიც ალყაში მოექცნენ, სწრაფად დაკარგეს საბრძოლო შესაძლებლობები. საკვებს, საბრძოლო მასალას, საწვავსა და მედიკამენტებს მოკლებული პაულუსის ჯარისკაცები და ოფიცრები 30 გრადუს ყინვაში იღუპებოდნენ. მათ შეჭამეს თითქმის ყველა საბრძოლო ცხენი, ძაღლი, კატა და ფრინველიც კი. სადაც კი ნაცისტები ცდილობდნენ დამალვას, ისინი ყველგან ნადგურდებოდნენ საბჭოთა არტილერიისა და ტანკების ძლიერი ცეცხლით. 1943 წლის 28 იანვრისთვის ვერმახტის ერთ დროს უძლიერესი სახმელეთო ჯარის ნარჩენები სამ ნაწილად დაიყო. საბჭოთა ჯარები სისტემატურად ახშობდნენ წინააღმდეგობის ბოლო ზრუდეებს. ერთ-ერთ მათგანში, სტალინგრადის ცენტრალურ ნაწილში დანგრეული უნივერმაღის სარდაფში იყო გენერალ პაულუსის შტაბი. მან არაერთხელ გაუგზავნა ჰიტლერს რადიო შეტყობინებები და სთხოვა დანებების ნებართვა თავისი ჯარისკაცების სიცოცხლის გადასარჩენად, თუმცა ის სულ უარს იღებდა.
ძნელი წარმოსადგენია, რას გრძნობდა ამ დღეებში ფიურერის ფავორიტი, ოპერაცია ბარბაროსას ერთ-ერთი ავტორი, მთელი მეორე მსოფლიო ომის ბოროტი გენიოსი. გარემომ აგიჟებდა. ცივი, მოღუშული და პრაქტიკულად გაუნათებელი მარანი მას საძვალედ ეჩვენებოდა. მტვერი და ქვის ნაპრალები ცვიოდა დაბალი ჭერიდან ყოველი აფეთქების დროს. მწირმა რაციონმა დაასუსტა გენერლის ისედაც უმნიშვნელო ჯანმრთელობა. იშვიათი ცნობები, რომლებიც გამოდიოდნენ შტაბიდან, იტყობინებოდნენ მისი ჯარების უფრო და უფრო მეტი დანაკარგზე. ოფიცრების შეშინებული და გამოფიტული სახეები, სწრაფი მზერა უსიტყვო საყვედურით… სასოწარკვეთილების ბოლო გამოძახილი იყო ფელდმარშალის წოდება, რომელიც ჰიტლერმა რადიოგრამით მიანიჭა თავის მეთაურს 30 იანვარს. დაწინაურებას თან ახლდა მოკლე პოსტსკრიპტი: „არც ერთი გერმანელი ფელდმარშალი არ ყოფილა ტყვედ აყვანილი“. პაულუსს ცალსახად მოსთხოვეს თვითმკვლელობა. ეს იყო ბოლო წვეთი, რომელმაც გამოიყვანა ის წყობიდან. მეორე დღეს დილით მან თავის ქვეშევრდომს უბრძანა, დაკავშირებოდა საბჭოთა ჯარებს, რათა მოელაპარაკებინათ ჩაბარებაზე.
„ფელდმარშალი უნიფორმის გარეშე იწვა რკინის საწოლზე, ერთ პერანგში“, იხსენებს უფროსი ლეიტენანტი ფიოდორ ილჩენკო, რომელიც პირველი ჩავიდა უნივერმაღის სარდაფში თარჯიმანთან, მეკავშირესთან და ორ ჯარისკაცთან ერთად. “მაგიდაზე სანთელი იწვოდა, დივანზე დაწოლილ აკორდეონს ანათებდა. პაულუსმა მიესალმა, ადგა და დაჯდა. ავადმყოფი, დაქანცული კაცივით გამოიყურებოდა, სახეზე ნერვიული ტიკი ეტყობოდა. მოისმინა რა მისი შტაბის უფროსისაგან საბჭოთა ოფიცრების მოთხოვნება, პაულუსმა მობეზრებულად დაუქნია თავი“.
ძველი ფორმით
ფორმალურად, უფროსმა ლეიტენანტმა ვერ მიიღო ფელდმარშალის ჩაბარება. მხარეები შეთანხმდნენ ცეცხლის დროებით შეწყვეტაზე, რის შემდეგაც ფედორ ილჩენკო დაუბრუნდა საკუთარ პოზიციას და ტელეფონით დაუკავშირდა 38-ე მოტორიზებული ბრიგადის მეთაურს, პოლკოვნიკ ივან ბურმაკოვს, ის კი დაუკავშირდა 64-ე არმიის მეთაურს, გენერალ მიხაილ შუმილოვს. სარდალმა მცირე ყოყმანის შემდეგ გადაწყვიტა, რომ გენერალი ივან ლასკინი, არმიის შტაბის უფროსი, პაულუსს შეხვედროდა. ჩამოსვლისთანავე ლასკინს და მის თანაშემწეებს ჰქონდათ მოკლე საუბარი გენერალ როსკესთან, ჯარების სამხრეთ ჯგუფის მეთაურთან და მე-6 არმიის შტაბის უფროსთან, შმიდტთან, ხოლო პაულუსი გვერდით ოთახში მოწესრიგდა. ფელდმარშალმა მათ გადასცა მოლაპარაკების უფლება. როსკემ სწრაფად მისწერა ბრძანება ჯარების სამხრეთ ჯგუფს, შეეწყვიტათ წინააღმდეგობა, დაეყარათ იარაღი და დანებებულიყვნენ. ამ ბრძანებით დანაყოფში გაემგზავრნენ გერმანელი ოფიცრები და საბჭოთა დელეგაციის წარმომადგენლები. და მალე ფრიდრიხ პაულუსი გამოვიდა მომლაპარაკებლებთან.
”ორმოცდაცამეტი წლის ფელდმარშალი საშუალოზე მაღალი იყო, გამხდარი, შესაძლოა, ზედმეტად გამართული, მოვლილი”, – იხსენებს ივან ლასკინი თავის წიგნში “გზა გარდატეხისაკენ.” ახლა მისი სახე ფერმკრთალი იყო. დაღლილი თვალებით შემოგვხედა, მე ის გამოვაცხადე ტყვეთ. პაულუსი მოვიდა ჩემთან და მარჯვენა ხელი მაღლა ასწია და ცუდი რუსულით თქვა: “გერმანიის არმიის ფელდმარშალი პაულუსი წითელ არმიას ვბარდები.” ჩვენ მოვითხოვეთ, გადმოეცა პირადი იარაღი. პაულუსმა უპასუხა, რომ მას თან არ ჰქონდა პირადი იარაღი და ის ებარა ადიუტანტს. შემდგომში, პაულუსმა რატომღაც საჭიროდ და მიზანშეწონილად ჩათვალა გერმანულად გამოეცხადებინა, რომ მას ფელდმარშალის წოდება მხოლოდ 30 იანვარს მიენიჭა, ამიტომ ახალი ფორმა ჯერ არ აქვს და გენერალურ-პოლკოვნიკის ფორმაში გვევლინება: „დიახ, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ახლა ახალი ფორმა დამჭირდეს“, – დასძინა მან, როგორც მოგეჩვენა, მწარე ღიმილით.
31 იანვრის 12 საათისთვის პაულუსი მანქანით წაიყვანეს ბეკეტოვკაში, სადაც მას 64-ე არმიის მეთაური გენერალ-ლეიტენანტი მიხაილ შუმილოვი დახვდა. იმავე დღეს ფელდმარშალი დაკითხეს და მალევე წარუდგინეს ფრონტის მეთაურს, გენერალ-პოლკოვნიკ კონსტანტინე როკოსოვსკის. მან შესთავაზა, რომ ჩაბარებულ მტერს გამოეცა ბრძანება მე-6 არმიის ნარჩენების ჩაბარების შესახებ, რათა შეჩერებულიყო უაზრო სისხლისღვრა. პაულუსმა უარი თქვა, რადგან ის ახლა პატიმარი იყო და მისმა გენერლებმა, მიღებული დირექტივის შესაბამისად, პირდაპირ ჰიტლერს მოახსენეს. ბრძანება არასოდეს გამოსულა და 1943 წლის 2 თებერვალს ქალაქში გერმანიის წინააღმდეგობის ბოლო წერტილები საბოლოოდ ჩახშობილ იქნა. სტალინგრადის ბრძოლა დასრულდა.
მოწოდება თავისიანებს
მე-6 არმიის დამარცხებამ და განსაკუთრებით მისი მეთაურის კაპიტულაციამ მძიმე შთაბეჭდილება მოახდინა გერმანიაში. სამი დღის განმავლობაში ყველა გერმანული რადიოსადგური ავრცელებდა დაკრძალვის მუსიკას, გლოვა სუფევდა მესამე რეიხის ათასობით სახლში. ალბათ პირველად, მტერმა ნათლად გააცნობიერა, რომ საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ ომს ვერ მოიგებდა. და პირველი, ვინც ეს გაიგო, გატეხილი გერმანელი ფელდმარშალი იყო, რომელიც ბომბების ქვეშ იჯდა განადგურებულ სტალინგრადის უნივერმაღში.
ტყვეობაში, 1944 წლის აგვისტოში, მან ხელი მოაწერა მიმართვას “ტყვე გერმანელი ჯარისკაცების და ოფიცრების და გერმანელ ხალხის მიმართ”, რომელშიც სიტყვასიტყვით ნათქვამია შემდეგი: “ჩემ მოვალეობად მიმაჩნია განვაცხადო, რომ გერმანიამ უნდა გაანადგუროს ადოლფ ჰიტლერი და ჩამოაყალიბოს ახალი სახელმწიფო ხელმძღვანელობა, რომელიც დაასრულებს ომს და შექმნის პირობებს, რომელიც უზრუნველყოფს ჩვენი ხალხის არსებობას და ამჟამინდელ მოწინააღმდეგესთან მშვიდობიანი და მეგობრული ურთიერთობების აღდგენას“. პაულუსი გახდა ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური პროპაგანდისტი ნაციზმის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ის რეგულარულად საუბრობდა რადიოთი, წერდა ბროშურებს, რომლებიც ვერმახტის ჯარისკაცებს დანებებისკენ მოუწოდებდა. ისტორიკოსები დღემდე კამათობენ, იყო თუ არა ის გულწრფელი „მონანიებაში“ თუ ფრთხილი ოფიცერი ცდილობდა უკეთ მორგებოდა ტყვეობის პირობებს. თუმცა, 1944 წლის აგვისტოდან მოყოლებული მისმა პროპაგანდისტულმა საქმიანობამ ბევრი სიცოცხლე გადაარჩინა.
