ინგლისის სამეფო ცნობილია 927 წლიდან. ბევრ ისტორიკოსს აქვს საკუთარი შეხედულება იმის შესახებ, თუ ვინ ითვლება სახელმწიფოს პირველ მეფედ (და არა მისი ცალკეული ნაწილების). თუმცა, ისტორიაში ეს არის მეფე ათელსტანი, რომელმაც გააერთიანა თანამედროვე დიდი ბრიტანეთის უმეტესი ტერიტორია.
ამ სტატიაში გვინდა ვისაუბროთ იამზე, თუ რა დინასტიები მართავდნენ ინგლისის სამეფოს მისი მთელი არსებობის მანძილზე და როგორ არის მოწყობილი ტახტის მემკვიდრეობით გადაცემა?
ტახტის მემკვიდრეობა ინგლისში
ინგლისს, როგორც მონარქიულ სახელმწიფოს, მრავალი საუკუნის განმავლობაში მართავდნენ სხვადასხვა დინასტიები – სახლები. ამ ტიპის მმართველობას ახასიათებს ძალაუფლების მემკვიდრეობით გადაცემა. ამ შემთხვევაში მონარქი იღებს უვადო ძალაუფლებას გადადგომის შესაძლებლობით.
საინტერესო ფაქტი: ინგლისის ისტორიაში არის პერიოდი, რომელსაც ჰეპტარქია ჰქვია. ეს არის ხანგრძლივი პერიოდი, დაწყებული 500-იანი წლებიდან, როცა თანამედროვე ქვეყნის ტერიტორიაზე 7 დიდი სახელმწიფო ჩამოყალიბდა. მოგვიანებით ისინი გაერთიანდნენ და შექმნეს ინგლისის სამეფო.
მნიშვნელოვანი ცვლილებები ტახტის მემკვიდრეობაში მოხდა 1688 წელს რელიგიური სახელმწიფო გადატრიალების ე.წ. დიდებული რევოლუციის პარალელურად. ამის მთავარი მიზეზი მაშინდელი მეფე ჯეიმს II-ის კათოლიკური შეხედულებები და პროტესტანტების ჩაგვრა იყო.
ძირითადი დოკუმენტები, რომლებიც არეგულირებენ ბრიტანეთის ტახტის მემკვიდრეობას:
- Bill of Rights 1689 1689;
- Act of Settlement 1701;
- დიდი ბრიტანეთისა და ირლანდიის კავშირის აქტი 1800 წ.
1701 წლის აქტის მიღების შემდეგ, კათოლიკეები, პირები, რომლებიც დაქორწინდნენ კათოლიკეებზე, ისევე როგორც მათი შთამომავლები, ვეღარ გახდებოდნენ ტახტის მემკვიდრეები. ამან მნიშვნელოვნად იმოქმედა შემდგომ მოვლენებზე, რადგან სტიუარტების მამრობითმა ხაზმა დაკარგა ტახტზე მემკვიდრეობის შესაძლებლობა. გეორგ I-ის სახით ხელისუფლებაში მოვიდა ჰანოვერის დინასტია.
მხოლოდ კანონიერ შვილებს აქვთ შესაძლებლობა გახდნენ მონარქი. უფრო მეტიც, ქორწინება უნდა დაამტკიცოს მეფემ.
ტახტის მემკვიდრეობისას მოქმედებს ხანდაზმულობის პრინციპი. ასევე, თავდაპირველად მამაკაცებს ჰქონდათ უპირატესობა ქალებთან შედარებით. 2013 წლიდან წესებში ცვლილებები შევიდა – ახლა გენდერული პრიორიტეტი აღარ არსებობს. ამჟამინდელი მონარქის შემდეგ ტახტის მიღება მის უფროს შვილს შეუძლია (არ ეხება უკვე დაბადებულ მემკვიდრეებს). ასევე მოიხსნა მონარქის ქორწინების აკრძალვა კათოლიკური სარწმუნოების მომხრე პირებთან.
ინგლისის მმართველი დინასტიები:
ვესექსი;
ნორმანი;
პლანტაგენეტი;
ლანკასტერები;
იორკები;
ტიუდორები;
სტიუარტები;
ჰანოვერები;
საქს-კობურგ-გოტა;
უინძორები.
ინგლისის მმართველი დინასტიების აღწერისას, ბევრი რატომღაც ნორმანდი მონარქებით იწყებს და ავიწყდება ვესექსების შესახებ. მათი ოჯახი 519 წლიდან მართავდა ვესექსში, მაგრამ საერთო ტერიტორიების გაერთიანება მოხდა ალფრედ დიდის დროს მე-9 საუკუნის ბოლოს. ის იყო პირველი, ვინც საკუთარ თავს ინგლისის მეფე უწოდა.
ვესექსების დინასტიის მმართველობა შეწყდა დანიის დაპყრობით, შემდეგ კი კვლავ აღდგა 1042 წელს. ედგარ ეტელინგი ითვლება უკანასკნელ წარმომადგენლად, მაგრამ 1066 წელს კორონაციის დროს ის ბავშვი იყო, ამიტომ ტახტი ნორმანების დინასტიას გადაეცა.
უილიამ I დამპყრობელი (ნაძირალა)
ეს მოხდა ნორმანების დაპყრობის დროს უილიამ I ბასტარდის ხელმძღვანელობით. ეს პერიოდი შეიძლება დახასიათდეს, როგორც ანგლო-საქსონი არისტოკრატების ჩაგვრა და უილიამის მემკვიდრეებს შორის მუდმივი დაპირისპირება.
საინტერესო ფაქტი: ინგლისში ნორმანების დინასტიის მოსვლასთან ერთად გამოჩნდა ფრანგული ტრადიცია მეფეთა სახელების რიცხვების დამატებაში.
ნორმანთა დინასტიის მმართველობა სამოქალაქო ომით დასრულდა. 1154 წელს ტახტი გადაეცა პლანტაგენეტებს, ფრანგული წარმოშობის დინასტიას, რომელიც მართავდა 1399 წლამდე. პლანტაგენეტებს ჰყავდათ რამდენიმე განშტოება: ლანკასტერები და იორკები, რომლებიც მოგვიანებით ასევე ფლობდნენ გვირგვინი.
პლანტაგენეტებიდან უკანასკნელი რიჩარდ II ათი წლის ასაკში გამეფდა. 1399 წელს იგი ჩამოაგდეს ლანკასტერებმა. 1455 წლიდან 1485 წლამდე პერიოდი ცნობილია როგორც წითელი და თეთრი ვარდების ომი, დაპირისპირება ლანკასტერებსა და იორკებს შორის. ედუარდ IV იორკელი საბოლოოდ გამეფდა 1461 წელს.
1485 წელს ძალაუფლება გადაეცა ლანკასტერების შთამომავლებს – ტიუდორებს ჰენრი VII-ის სახით. დინასტია მართავდა 100 წელზე მეტ ხანს და მისი უკანასკნელი წარმომადგენელი იყო ელიზაბეტ I, რომელსაც მემკვიდრე არ დაუტოვებია.
ამის შემდეგ, ნათესაურმა ურთიერთობამ გამოიწვია ის, რომ 1603 წელს შოტლანდიის მეფე ჯეიმს VI-ის (ინგლისში – ჯეიმს I) გახდა ინგლისის მეფე. ამრიგად, გვირგვინი სტიუარტების ხელში ჩავარდა. მათი მმართველობა შეწყდა ინგლისის რესპუბლიკად გადაქცევის შემდეგ. მათ შორის ბოლო იყო დედოფალი ანა, შემდეგ კი ტახტი გადავიდა ჰანოვერების დინასტიაზე.
ბრიტანეთის სამეფო ოჯახი, უინძორების დინასტია
დიდი ბრიტანეთისა და ირლანდიის გაერთიანებული სამეფო ჩამოყალიბდა 1801 წელს. დედოფალ ვიქტორიას შემდეგ ძალაუფლება მემკვიდრეობით მიიღო მისმა ვაჟმა ედუარდ VII-მ, საქს-კობურგ-გოთა დინასტიის წარმომადგენელმა. მოგვიანებით მას დაერქმევა ვინძორის დინასტია, რომელიც დღემდე არის დიდი ბრიტანეთის სამეფოს მმართველი.
