დასავლური ფსიქოთერაპია საქართველოში: ინდივიდუალიზმი ზღვარს მიღმა
დღევანდელ საქართველოში ფართოდ პოპულარული გახდა დასავლური ფსიქოთერაპიის მიდგომები და შესაბამისი ტერმინები: „პირადი საზღვრები“, „საკუთარ თავზე ფიქრი“, „არავის არაფერი არ მმართებს“. ერთი შეხედვით, ეს კონცეპტები თითქოს ულტრათავისუფალ, ემოციურად ჯანმრთელ ადამიანს ქმნის. პრობლემა ის არის, რომ ისინი პირდაპირ, გადამუშავების გარეშე გადმოიტანეს ჩვენს საზოგადოებაში, სადაც არც ინდივიდუალიზმი არის სტაბილურად ჩამოყალიბებული და არც არსებობს საერთო, შეთანხმებული ეთიკა.
დასავლური ფსიქოთერაპია შეიქმნა საზოგადოებაში, სადაც ინდივიდუალიზმი ისტორიულად განვითარებულია. აქ ნორმა ნათელია: ადამიანებს აქვთ სოციალური კონტრაქტი, წესები, ეთიკა, რომლებიც აბალანსებენ პირად თავისუფლებას და საზოგადოებრივ პასუხისმგებლობას. საქართველოში კი, სამწუხაროდ, პირიქით — ძალიან ატომიზებული საზოგადოებაა. ურთიერთობები ფრაგმენტულია, ნდობა დაქვეითებულია, პასუხისმგებლობის განცდა ბუნდოვანია.
ასეთ გარემოში თერაპიის პოპულარული გზავნილები ხშირად საპირისპირო შედეგს იძლევა. როცა ადამიანს ეუბნებიან: „დაიცავი შენი საზღვრები და საკუთარ თავზე იფიქრე“, ხშირად იბადება ახალი ტიპის ეგოიზმი. ბევრს სჯერა: „გულის სიღრმეში ყოველთვის ვიცოდი, რომ სხვებზე ზრუნვა ზედმეტია — ახლა კი ამას თერაპია ამართლებს“. შედეგად, ვიღებთ „განათლებულ ნაძირალას“ — ადამიანს, რომელიც თუნდაც საყვარელ ადამიანებს უხეშად ექცევა და ფსიქოლოგიურ ტერმინებში ამართლებს საკუთარ ქმედებებს.
ჩვეულებრივი ყოველდღიური მაგალითიც საკმარისია: ადამიანი წინასწარ შეთანხმებულ შეხვედრაზე არ გამოცხადდა და ამას ხსნის შემდეგნაირად: „რატომ გგონია, რომ შენი რაიმე მმართებს?“ ეს უკვე არა ჯანმრთელი საზღვრებია, არამედ სოციალური კავშირის დაშლა. აქ მკაფიოდ ჩანს პრობლემა: როდესაც ინდივიდუალიზმი სტაბილურად არ არის ჩამოყალიბებული, „საზღვრების დაცვა“ ხშირად სოციალურ უპასუხისმგებლობად იქცევა — პირადი თავისუფლებასთან ერთად იშლება პასუხისმგებლობა, ნდობა და ურთიერთობები.
მეორე მნიშვნელოვანი გამოწვევა არის დასავლური თერაპიის ზედაპირული, იმიტაციური გადმოტანა. ფსიქოლოგიური ლექსიკა გახდა მოდური, მაგრამ შინაარსის გააზრება და პრაქტიკული ინტეგრაცია ხშირად ვერ ხერხდება. ადამიანები ხშირად მისდევენ ტერმინებს, არა შინაარსს. შედეგად ვიღებთ კაფკასეულ რეალობას: თითქოს თერაპიაში ვართ, თითქოს ვმუშაობთ საკუთარ თავზე, მაგრამ რეალურად უფრო ვიკარგებით; თითქოს თავისუფლდებით, მაგრამ უფრო მარტო ვრჩებით.
კულტურული კონტექსტის გარეშე თერაპია ხშირად ვერ ამუშავებს თავის მთავარ ფუნქციას — ადამიანის ფსიქოლოგიურ „ნორმაში“ დაბრუნებას. ქართული საზოგადოება დღეს ღრმა იდენტობის კრიზისს განიცდის: ყველა ეძებს საკუთარ „მეს“, მაგრამ ვერ პოულობს. როცა არ იცი, ვინ ხარ, რთულია განსაზღვრო, რა არის შენი პირადი საზღვრების დაცვა და რა — უბრალოდ ეგოიზმი.
საზოგადოებრივი ნორმების, ისტორიული გამოცდილებისა და სოციალური ეთიკის გათვალისწინება, შესაბამისად, აუცილებელია. თერაპია, რომელიც ამ კონტექსტს უგულებელყოფს, ვერ აღადგენს ჯანმრთელ ურთიერთობებს, პირად პასუხისმგებლობას და ნდობას. პირიქით, მან შეიძლება შექმნას ახალი, „კულტურულად კონფლიქტური“ ადამიანები, რომლებიც ფორმალურად გამოიყურებიან როგორც „შეგნებული“, მაგრამ რეალურად საზოგადოებასთან კავშირს კარგავენ.
პრაქტიკული მაგალითები:
- თუ ადამიანი მუდმივად საკუთარ ინტერესებს აყენებს სხვებზე მაღლა, თერაპიული საზღვრები აქ რისკის შემცველ ინსტრუმენტად იქცევა.
- როცა ნდობის ატომიზაცია უკვე დიდია, თერაპიული ტექნიკები, რომლებიც ეგოისტურ დამოუკიდებლობას ასწავლის, ნეგატიური შედეგების წყაროს წარმოადგენს.
- პირადი საზღვრების დაცვა, რომელიც დასავლურ კონტექსტში ნორმაა, ჩვენთან ხშირად პირადი და სოციალური კავშირის დაშლის მიზეზი ხდება.
შეჯამება:
თერაპია აუცილებელია, მაგრამ კონტექსტის გარეშე — ზიანის მომტანია. ქართული რეალობა მოითხოვს ფუნდამენტურ, კულტურულად ადაპტირებულ მიდგომებს, სადაც თერაპია არ არის მხოლოდ დასავლური იდეების შელესვა, არამედ სოციალური ნორმებისა და პიროვნული პასუხისმგებლობის გათვალისწინებით ადამიანზე მუშაობა. მხოლოდ მაშინ ფსიქოთერაპია შესაძლოა გახდეს ნამდვილი დახმარების, არა თვითმიზნის ინსტრუმენტი.
ამავე დროს, აუცილებელია ადგილობრივი გამოცდილების ინტეგრაცია — თერაპია უნდა ეხმაურებოდეს იმ კულტურულ ნორმებსა და სოციალურ წესრიგს, რომელშიც ადამიანი ცხოვრობს, წინააღმდეგ შემთხვევაში თერაპია შესაძლოა იყოს „გადატვირთული თავისუფლება“, რაც საბოლოოდ ინდივიდსაც და მის საზოგადოებასაც აზიანებს.
ავტორი: ამირან კილაძე
www.prime.ge – პრაიმ აკადემია
